Dopamina është një neurotransmetues gjerësisht i shpërndarë në sistemin nervor qendror. Në tru, dopamina është e përfshirë në disa funksione, përfshirë ato fizike, kognitive, dhe emocionale. Përkatësisht, funksionet përfshijnë frenimin e prodhimit të prolaktinës, aftësitë motorike, sjelljen, motivimin, ndëshkimin, mësimin, shpërblimin, njohjen, vëmendjen, ëndërrimin, kujtesën e punës, humorin dhe gjumin.
Qendrat prodhuese të dopaminës janë substantia nigra dhe zona tegmentale ventrale në hipotalamus. Neuronet e dopaminës kanë tri rrugë të ndryshme në tru, ku secila ka funksion të ndryshëm. Ato ndahen në rrugët nigrostriatale, mezolimbike, dhe mezokortikale, ku të tri rrugët janë të përfshira në karakteristika të ndryshme psikofiziologjike dhe trazimi i secilës rezulton në çrregullime neuropsikiatrike. Në rrugën nigrostriatale dopamina prodhohet në substantia nigra dhe lëshohet në striatum për funksionet motorike. Çrregullimet në rrugën nigrostiatale shkaktojnë sëmundjet neurodegjenerative, si sëmundjen e Prakinsonit, skelrozën e shumëfishtë apo sëmundjen e Huntington.
Sëmundja e Parkinsonit karakterizohet me humbjen progresive të neuroneve në bërthamën superkizamatike (SNc) në pjesën e përparme të hipotalamusit, që qon në reduktimin e niveleve të dopaminës në tru. Efekti që ka dopamina në objektivin e saj në rrjedhë varet nga receptori post-sinaptik dhe mënyra e ndezjes së neuronit të dopaminës (DA). Rrugët e drejtpërdrejta/direkte dhe indirekte rregullojnë lëvizjen në ganglionet bazale dhe kundërshtojnë njëra-tjetrën. Rruga direkte e dopaminës, e kuptueshme nga vetë emri, dërgon dopaminën drejtpërdrejt nga substantia nigra në striatum. Kjo rrugë nxit lëvizjen e muskujve, kurse rruga indirekte bënë një shteg më të gjatë në tru dhe stagnon lëvizjet motorike. Të dyja rrugët janë të lidhura me talamusin, por kanë krejtësisht efekte të ndryshme në talamus. Rrugët direkte dhe indirekte dërgojnë sinjale në talamus dhe më pas talamusi dërgon mesazhe frenuese ose nxitëse në korteks për rregullimin e lëvizjes.
Një shembull praktik mund të jetë, nëse ju duhet të kaloni rrugën, dhe drita e gjelbërt për këmbësorët është e ndezur vetëm edhe për 5 sekonda, dhe ju duhet ta shpejtoni ritmin e lëvizjes tuaj që të mos dilni në rrugë kur drita e semaforit është e kuqe. Në momentin kur ju vendosni të shpejtoni lëvizjen tuaj, dopamina përmes rrugës direkte i jep talamusit një sinjal nxitës ku përcillet pastaj ne korteks, i cili ju mundëson shpejtësinë për të kaluar rrugën. Pasi të kaloni rrugën, ju doni të ngadalsoheni dhe të vazhdoni ritmin tuaj tipik të ecjes, e në këtë moment aktivizohet rruga indirekte e dopaminës, që pason me stagnimin e lëvizjes suaj. Në sëmundjen e Parkinsonit, simptoma më e shfaqur është ngadalësimi i lëvizjeve që vjen si rezultat i hiperaktivitetit të rrugës indirekte. Çdo defekt në shtegun e drejtpërdrejtë të dopaminës pengon lëvizjen e trupit, sepse sinjali nga rruga indirekte bëhet më i fortë se sinjali i rrugës direkte, që rezulton në ngadalsimin ose ndalimin e plotë të lëvizjes. Pra, sëmundja e Parkinsonit është çrregullim progresiv i niveleve të dopaminës që shkakton moskontrollimin e lëvizjes.
Sëmundja e Parkinsonit karakterizohet me katër simptoma kryesore, si: dridhje, ngurtësim i muskujve, bradikinezi, dhe paqëndrueshmëri posturale. Dridhja shpesh fillon në një dorë, e nganjëherë është këmba apo nofulla që preket e para. Dridhjet në sëmundjen e Parkinsonit karakterizohen me njëfarë ritmi para-mbrapa, dhe zakonisht ndodhin në gishtin e madh apo gishtin tregues të dorës. Ngurtësimi i muskujve ose rezistenca ndaj lëvizjeve ndodh kur muskujt janë aq të tensionuar dhe të tkurrurr sa që personi me Parkinson ndjen një dhimbje të bashkangjitur me pamundësinë e levizjeve të trupit. Bradikinezia është ngadalësimi spontan dhe automatik i lëvizjeve, dhe njerëzit me sëmundjen e Parkinsonit e kanë të vështirë të mbajnë balancin, ku kjo paqëndrueshmëri mund t’i shkaktojë rrezik ndaj rënies apo rrëzimit.
Si përfundim, sëmundja e Parkinsonit nuk e prek asnjë individ në të njëjtën mënyrë. Shkalla e progresionit dhe e simptomave ndryshon nga njëri individ në tjetrin.
Shënim: Marrëdhënia midis dopaminës dhe sëmundjes së Parkinsonit është komplekse dhe e shumëanshme. Ndërsa mungesa e dopaminës luan një rol vendimtar në zhvillimin e Parkinsonit, nuk është faktori i vetëm. Nevojiten kërkime të mëtejshme për të kuptuar plotësisht ndërveprimin midis dopaminës dhe Parkinsonit dhe për të zhvilluar trajtime më efektive për ata që preken nga kjo gjendje dobësuese. Megjithatë, ky hulumtim vazhdon të avancojë njohuritë tona dhe ofron shpresë për një të ardhme më të ndritshme për ata që janë të prekur nga sëmundja e Parkinsonit.
Autore: Mirela Abdullahu