Skleroza e shumëfishtë është një sëmundje kronike inflamatore dhe degjenerative që prek sistemin nervor qendror. Ajo shkakton një gamë të gjerë simptomash fizike dhe njohëse, të cilat ndikojnë në jetën e përditshme, punësimin dhe ndërveprimet sociale. Pjesa më e madhe e individëve përjetojnë dëmtim njohës, i cili përfshin vështirësi në vëmendje, kujtesë dhe funksione ekzekutive (Chiaravalloti & DeLuca, 2008). Ky dëmtim mund të përkeqësojë cilësinë e jetës dhe të kufizojë aftësitë e individëve për të funksionuar në aktivitete të përditshme, duke përfshirë punën dhe marrëdhëniet shoqërore.
Një studim ndërseksional me 311 pacientë me sklerozën e shumëfishtë raportoi se 41.5% kishin dëmtime njohëse, me prevalencë më të lartë në format progresive të sëmundjes. Janë identifikuar profile të ndryshme njohëse, përfshirë vështirësi në vëmendje, funksione ekzekutive dhe kujtesë (De Meo et al., 2021). Këto gjetje përputhen me studimin e DeLuca, Chiaravalloti dhe Sandroff (2020), të cilët theksojnë ndikimin e dëmtimeve njohëse në kujtesë, shpejtësinë e përpunimit të informacionit dhe funksionet ekzekutive.
Një ndërhyrje me trajnim kompjuterik tregoi përmirësime të dukshme në vëmendje dhe ndryshime në aktivitetin e trurit, duke sugjeruar se rehabilitimi njohës mund të nxisë plastikën neuronale dhe të zbusë deficitet njohëse (De Giglio et al., 2016). Këto rezultate mbështeten nga Cicerone et al. (2019), të cilët nënvizojnë efikasitetin e programeve të strukturuara në përmirësimin e vëmendjes, kujtesës dhe funksioneve ekzekutive. Megjithatë, ata theksojnë se përfitimet afatgjata janë ende të paqarta për shkak të mungesës së protokolleve të standardizuara.
Dëmtimi njohës mund të ketë pasoja të drejtpërdrejta në jetën e pacientëve me sklerozën e shumëfishtë, duke përfshirë vështirësitë në përqendrim, kujtesë, dhe funksione ekzekutive, të cilat ndikojnë negativisht në aftësinë për të kryer detyrat e përditshme dhe për të mbajtur pozita profesionale (Chiaravalloti & DeLuca, 2008; De Meo et al., 2021; Cicerone et al., 2019). Siç e tregojnë studimet, menaxhimi i dëmtimit njohës është thelbësor për përmirësimin e cilësisë së jetës së individëve me sklerozën e shumëfishtë, dhe është e nevojshme të zhvillohen protokolle rehabilituese të standardizuara për të ofruar mbështetje të vazhdueshme dhe të fokusuar për të përmirësuar jo vetëm funksionin njohës, por edhe cilësinë e jetës së tyre.
Autor: Grenita Grazhda
Literatura
Chiaravalloti, N. D., & DeLuca, J. (2008). Cognitive impairment in multiple sclerosis. The Lancet Neurology, 7(12), 1139–1151. https://doi.org/10.1016/S1474-4422(08)70259-X
Cicerone, K. D., Langenbahn, D. M., Malec, J. F., Kalmar, K., Fraas, M., Felicetti, T., … & Ashman, T. (2019). Evidence-based cognitive rehabilitation: Systematic review of the literature from 2009 through 2014. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 100(8), 1515–1533. https://doi.org/10.1016/j.apmr.2019.02.011
De Giglio, L., Tona, F., De Luca, F., Petsas, N., Prosperini, L., Bianchi, V., et al. (2016). Multiple sclerosis: changes in thalamic resting-state functional connectivity induced by a home-based cognitive rehabilitation program. Radiology, 280(1), 202–211. https://doi.org/10.1148/radiol.2016150710
DeLuca, J., Chiaravalloti, N., & Sandroff, B. M. (2020). Cognitive rehabilitation in multiple sclerosis: The role of plasticity. Frontiers in Neurology, 11, 580026. https://doi.org/10.3389/fneur.2020.580026
De Meo, E., Leone, C., Marchetti, B., Buttari, F., Viterbo, R. G., Caltagirone, C., … & Sormani, M. P. (2021). Identifying the distinct cognitive profiles in multiple sclerosis. Journal of Neurology, 268(5), 1761–1770. https://doi.org/10.1007/s00415-020-10342-6
